مهارگذاری خاک که در اصطلاح به آن انکراژ نیز میگویند، روشی نسبتا جدید و مقرونبهصرفه بهمنظور افزایش پایداری وضعیتهای مختلف در ساختمانسازی و راهسازی است. از روش انکراژ برای پایدارسازی گود ها ، شیروانی و شیبها، مقاومسازی سازههای قدیمی، افزایش امنیت گودبرداری در مجاورت سازهها، تعریض راهها و بسیاری موارد دیگر استفاده میشود. برای رسیدن به پاسخ این سوال که انکراژ یا مهارگذاری خاک چیست و چه کاربردها و مزایایی دارد، با ادامه مطلب همراه شوید.

مهارگذاری خاک چیست؟
همانطور که اشاره شد، مهارگذاری خاک یا انکراژ روشی است که برای پایدارسازی ترانشهها، شیروانیها، گودبرداریها و … استفاده میشود که مشابه روش میخکوبی یا همان نیلینگ عمل میکند. عملیات انکراژ بهطور معمول بهصورت ساخت و اجرای از بالا به پایین و برروی سطح قائم یا شیبدار انجام میشود، به این شکل که:
- ابتدا گمانه حفر شده و مهار جایگذاری میشود.
- سپس بخش انتهای گمانه تزریق میشود.
- پس از آنکه دوغاب سیمان در وضعیت گیرش قرار گرفت، مهارهای جایگذاری شده با جک کشیده شده و در وضعیت پیشتنیده قرار میگیرند. این نیروی پیشتنیدگی، به اطمینان از عملکرد صحیح و پایدار مهارها منجر میشود.
در ابتدای رواج روش انکراژ، بیشتر شاهد کاربرد آن در پروژههای بزرگراهی و راهسازی و عملیات خاکبرداری و پایدارسازی شیبها بودهایم؛ اما امروزه کاربرد روزافزون روش مهارگذاری خاک بهمنظور پایدارسازی گودبرداری در فضاها و موقعیتهای شهری نیز قابل مشاهده است.

کاربردهای انکراژ
از روش انکراژ میتوان در موقعیتهای مختلف استفاده کرد؛ اما تمام کاربردهای مهارگذاری خاک با هدف مقاومسازی و افزایش پایداری انجام میشود. برخی از رایجترین کاربردهای انکراژ به شرح زیر است:
- استفاده در دیوارههای حائل کنار بزرگراهها
- استفاده از آن بهمنظور جلوگیری از فشارهای بالابرنده آب
- کاربرد برای پایدارسازی شیبها
- کاربرد بهمنظور محکمسازی بستر سدهای بتنی
مزایا و معایب مهارگذاری خاک یا انکراژ
برای آشنایی با روش انکراژ بهتر است اصلیترین مزایا و معایب آن را نیز بدانید، به این شکل میتوانید با درنظر گرفتن تمام جنبههای مثبت و منفی از این روش استفاده کنید. توصیه میشود پیش از کاربرد روش مهارگذاری خاک، به این مزیتها و معایب توجه داشته باشید:
مزایای انکراژ یا مهارگذاری خاک:
- کاهش نسبی تغییر شکلها
- اشغال فضای حداقلی
- سرعت بالا در اجرای عملیاتی
- قابلیت اجرا بهمنظور پایدارسازی گودها با عمق بسیار زیاد
- عدم تداخل دردسرساز با دیگر اجزای اصلی سازه
- توانمند در ایجاد پایدارسازی دائمی
- قابلیت انطباق بالا با روشهایی مانند زهکشی و آببندی
- انعطافپذیری بالا در شرایط تغییر و تقویت طرح اجرایی
- قابلیت استفاده بهمنظور اتمام پروژههای نیمهمانده و سازههای پایدارسازی نشده
- قابلیت اجرایی بالا در پروژهایی با هندسه نامنظم
- ارائه کنترل کیفی عالی بهدلیل کشش انکرها
- قابلیت استفاده بهمنظور افزایش عمق گودبرداریها هم در زمان اجرا و هم پس از پایان گودبرداری
معایب انکراژ یا مهارگذاری خاک:
- لزوم استفاده از ماشینآلات و تجهیزات خاص
- ایجاد آلودگی صوتی
- احتمال ورود به زمینهای مجاور
- ایجاد محدودیتها و مشکلات اجرایی بهدلیل امکان وجود حفرات زیرزمینی
- لزوم حضور و نظارت پیمانکار متخصص
- وجود احتمال آسیبرسانی به چاهها و فضای سبز مجاور

اجزای اصلی تشکیل دهنده انکر یا مهار
در اجرای عملیاتی روش انکراژ، اجزای اصلی وجود دارد که باید بهصورت اصولی و با درنظر گرفتن نوع کاربری استفاده شود، ازجمله:
استرند
استرند درواقع نوعی کابل تنیده شده با چندین رشته مفتول از جنس فولاد است. مفتولهای فولادی استرند با مقاومت بسیار بالا و در حدود ۱۸۶۰ مگاپاسكال، پایدارسازی دیوارههای گود را تضمین میکند. لازم به ذکر است که در برخی موقعیتها از فولاد بهجای استرند استفاده میشود که در این شرایط مقاومت پایینتری در حدود 400 مگاپاسکال ارائه میشود. بهطور کلی تعیین این موضوع که در اجرای روش مهارگذاری خاک از فولاد استفاده شود یا استرند به شرایط پروژه بستگی دارد.
فاصله نگهدار
فاصله نگهدار از دیگر اجزای اصلی انکر است که بهمنظور دسته کردن چندین رشته استرند که قرار است در یک مهار قرار گیرد، استفاده میشود. فاصله نگهدار وظیفه ثابت نگهداشتن استرندها و ایجاد فاصله مجاز بین رشتههای استرند را برعهده دارد.
شلنگ های تزريق
شلنگهای تزریق بهمنظور حصول اطمینان از پرشدن گمانه از دوغاب استفاده میشود. به این شکل که حین تزریق گمانه، از چندین شلنگ که طول آنها حداقل با طول مهار برابر است، استفاده میشود.
پكر
از دیگر اجزای اصلی تشکیلدهنده انکر، پکر نام دارد که برای تزریق تحت فشار کاربرد دارد. دوختهای پکر باید به صورتی باشد که توانایی کافی برای تحمل فشارهای ناشی از تزریق را داشته باشد؛ بههمین دلیل باید آببندی بخش ابتدایی و انتهایی پکر بهگونهای انجام شود که علاوه بر تحمل فشار تزریق، نشتی نیز نداشته باشد.
غلاف استرند
برای جلوگیری از درگیرشدن و چسبیدن استرندها به دوغاب باید آنها را در طول آزاد مهار در درون غلاف نگهدارید. به این شکل میتوانید از جلوگیری از انتقال نیروی مهار به موقعیتهای مجاور و خاک در حین آزادسازی، مطمئن شوید.
سر انكر
سرانکر درواقع یک استوانهای است که چندین سوراخ مخروطی دارد که در قسمت سر گمانه نصب میشود. دلیل استفاده از سر انکر این است که نیروی کششی مهار از استرندها برروی مهار منتقل شود.
گوه
یکسری قطعات فولادی با شکل ظاهری مخروطیشکل در اطراف رشتههای استرند قرار دارند که برای قفل کردن استرند بهکار میرود. این قطعه در درون سوراخ سر انکر و بهمنظور مقاومسازی استفاده میشود.
نکات مهم در اجرای عملیات مهارگذاری
درکنار موارد ذکرشده در بررسی روش مهارگذاری خاک، بهتر است این نکات اجرایی را در استفاده از روش انکراژ بهخاطر بسپارید:
- پیش از اجرای عملیات انکراژ، حتما از مالکین مجاور رضایتنامه بگیرید و در دفتر اسناد رسمی ثبت کنید.
- از روش انکراژ نمیتوان در زیر سطح آب استفاده کرد.
- پیش از هر حرکت عملیاتی، مطالعات لازم و همهجانبه را درباره خاک محل اجرای پروژه انجام دهید.
- پیش از حفاری گمانهها، شرایط زیرزمینی فضای مجاور مانند قنات، سازههای زیرزمینی، چاههای فاضلاب و … را بررسی کنید تا در زمان اجرای عملیات انکراژ به حفرات زیرزمینی برخورد نکنید.
سخن پایانی
از جدیدترین روشهای پایدارسازی شیبها، گودبرداریها و مقاومسازی دیوارههای حائل، انکراژ یا مهارگذاری خاک نام دارد. پیشتر از این روش فقط در بزرگراهها و پروژههای راهسازی استفاده میشد؛ اما امروزه شاهد کاربرد گسترده آن در فضاهای شهری نیز هستیم. با توجه به رواج روش انکراژ و مقرونبهصرفه بودن آن، در این مطلب به بررسی تمام آن چیزی که باید از مهارگذاری خاک بدانید، پرداختیم.